[ Pobierz całość w formacie PDF ]
w pierwszym przypadku zachodzi sytuacja zupełnie
inna, a mianowicie wartość nowych wyrobów inge-
238 Zysk przedsiębiorcy
ruje po raz pierwszy w skalę wartości środków pro
dukcji. I to również zwiększa ich użyteczność krań
cową, ale ponadto zwiększa także ich wartość cał
kowitą. Różnica ta nabiera praktycznego znaczenia,
gdy w grę wchodzi dysponowanie większą ilością
tych czynników. A zatem wartości środków produk
cji wyrażają obecnie fakt, że nowy wzrost zadowo
lenia zależy od nich i tylko od nich, że produkt
pracy i ziemi się zwiększył. Będą im odtąd przypi
sywane nie te wartości, jakie posiadały one w daw
nym ruchu okrężnym, lecz te wartości, jakie reali
zują w nowym ruchu okrężnym. W chwili przecho
dzenia od jednego ruchu okrężnego do drugiego nie
miało sensu imputować im wartości wyższej, niż
wynosiła podówczas wartość ich restytucji. Obec
nie wartość ich restytucji obejmuje już wartość no
wej formy zastosowania. Wzrost wartości produktu
społecznego pociąga za sobą wzrost wartości środ
ków produkcji i nowy układ stosunków szybko za
stąpi starą zwyczajową wartość przez nową, która
ostatecznie stanie się wartością zwyczajową, opartą
na nowej produkcyjności krańcowej. W ten sposób
przywrócony zostanie związek między wartością
produktu i wartością środków produkcji. Między
tymi dwiema kategoriami wartości nie będzie więk
szej rozbieżności w nowym systemie, niż w poprzed
nim. I jeśli wszystko funkcjonuje z idealną dosko
nałością, to społeczeństwo komunistyczne będzie
mogło z całkowitą słusznością traktować całkowity
rezultat produkcji jako stały przychód ze swej
pracy i ziemi i dzielić go między swych członków
Zysk przedsiębiorcy 239
na cele konsumpcji20. Fakty nie będą temu prze
czyć.
O tyle eliminacja zysku w gospodarce niewy
miennej odbywa się w sposób zupełnie analogiczny
do jego likwidacji w systemie kapitalistycznym. Ale
w gospodarce niewymiennej nie może istnieć druga
część tego procesu występująca w systemie kapi
talistycznym, mianowicie spychanie w dół ceny no
wego produktu wskutek pojawiania siÄ™ firm kon
kurencyjnych. Wprawdzie również i tutaj nowe pro
dukty muszą zostać wcielone do ruchu okrężnego,
i tutaj także wartości ich muszą być związane z war
tościami wszystkich innych produktów. Teoretycznie
możemy wprawdzie odróżniać przeprowadzanie in
nowacji od procesu jej wcielania do ruchu okrężnego
jako dwa zjawiska odmienne. Aatwo jednak do
strzec, że w praktyce istnieje doniosła różnica za
leżnie od tego, czy odbywa się to uno actu, czy też
nie. W gospodarce niewymiennej dla rozwiÄ…zania
naszego problemu wystarczy wykazać, że istnieje
nadwyżka, którą można przypisać działaniu przed
siębiorcy. W systemie kapitalistycznym nadwyżki
te mogą dotrzeć do przedsiębiorcy tylko za pomocą
mechanizmu rynkowego i jedynie za pośrednictwem
tego mechanizmu mogą mu być odebrane. A za
tem, obok prostego problemu wartości istnieje tu
jeszcze problem następujący: jak to się dzieje, że
zysk faktycznie przypada przedsiębiorcy? Przy tym
20
Jak to również czyni system kapitalistyczny na swój
sposób.
240 Zysk przedsiębiorcy
mechanizm ten jest zródłem wielu zjawisk, które
nie mogą występować w gospodarce niewymiennej.
Mimo to, nie tylko najgłębsza ekonomiczna treść
zysku jest taka sama we wszystkich formach orga
nizacji, ale identyczna jest też najgłębsza treść pro
cesu, który go eliminuje. We wszystkich przypad
kach sprawa idzie o likwidację przeszkód, które nie
dopuszczają, by cała wartość produktu została im
putowana świadczeniom pracy i ziemi, czy też by
ceny ich kształtowały się na tym samym poziomie
co cena produktu. Podstawowe zasady tego mecha
nizmu głoszą, co następuje: po pierwsze, że wolna
gospodarka nie toleruje nadwyżek wartości, gdy
chodzi o poszczególne produkty i po drugie, że
zawsze podnosi ona wartość środków produkcji do
wartości produktów. Zasady te obowiązują bezpo
średnio w gospodarce niewymiennej, zaś w syste
mie kapitalistycznym sÄ… one realizowane w drodze
wolnej konkurencji. W systemie tym ceny środków
produkcji muszÄ…, w warunkach wolnej konkurencji,
tak się kształtować, że pochłaniają cenę produktu.
O ile to nie jest możliwe, cena produktu musi się
odpowiednio obniżyć. Jeśli w tych okolicznościach
zysk w ogóle istnieje, to tylko, po pierwsze, dzięki
temu, że przejście od jednego stanu, w którym nie
ma żadnych nadwyżek, do nowego stanu, w którym
znów ich nie ma, nie może dokonać się bez pomo
cy przedsiębiorcy oraz po wtóre, jedynie w razie
spełnienia jeszcze jednego warunku, koniecznego
w systemie kapitalistycznym, a mianowicie, że kon
kurencja nie może natychmiast pozbawić przed
siębiorcy jego zysku.
Zysk przedsiębiorcy 241
Zysk związany jest ze środkami produkcji jedy
nie w takim samym znaczeniu, w jakim wysiłek
poety związany jest z jego na wpół zakończonym rę
[ Pobierz całość w formacie PDF ]