[ Pobierz całość w formacie PDF ]
29
Ad 2. Pokuta posiada materię ogólną o tyle, że dotyczy wszystkich grzechów; lecz
równocześnie podchodzi ona do nich z punktu widzenia specjalnego, mianowicie pod
kątem możności ekspiacji przez akty człowieka współdziałającego z Bogiem przy
swym usprawiedliwieniu.
Ad 3. Każda cnota specjalna usuwa przeciwną wadę, podobnie jak np. to co jest białe,
usuwa to co jest czarne. Lecz pokuta usuwa efektywnie wszelki grzech, powodujÄ…c
zniszczenie tego grzechu, który może być odpuszczony przez współdziałanie
człowieka z łaską Bożą. Nie wynika więc stąd wcale, by pokuta miała być jakąś cnotą
ogólną.
Artykuł 3
CZY CNOTA POKUTY JEST RODZAJEM SPRAWIEDLIWOZCI? (3)
Wydaje się, że cnota pokuty nie jest rodzajem sprawiedliwości.
1. Istotnie sprawiedliwość nie jest cnotą teologiczną lecz moralną, jak to wynika z
Drugiej Części. Otóż pokuta zdaje się być cnotą teologiczną, bowiem ma Boga za
przedmiot; daje Bogu zadośćuczynienie jedna z Bogiem grzesznika. Wydaje się więc,
że pokuta nie jest częścią sprawiedliwości.
2. Sprawiedliwość, będąc cnotą moralną, utrzymuje się w złotym środku". Lecz
pokuta nie trzyma się tego złotego środka", lecz zmierza do pewnego ekscesu,
według słów Jeremiasza: %7łałobę jak po jedynaku uczyń sobie, płacz gorzki''2. A
zatem, pokuta nie jest rodzajem sprawiedliwości.
3. Istnieją dwa rodzaje sprawiedliwości, jak to jest powiedziane w piątej Księdze
Etyki3, a mianowicie: sprawiedliwość rozdzielcza i sprawiedliwość zamienna. Lecz
pod żaden z tych dwóch rodzajów sprawiedliwości nie da się podciągnąć pokuty. A
więc pokuta nie zdaje się być rodzajem sprawiedliwości.
4. Na temat tekstu św. Aukasza: Błogosławieni, którzy płaczą"4 Glosa nam
mówi: Oto roztropność prawdziwa, która nam ukazuje, jak dalece rzeczy ziemskie są
nędzne, a niebieskie przynoszą szczęście". Otóż, płacz jest aktem pokuty. A zatem
pokuta wypływa raczej z roztropności niż ze sprawiedliwości.
Jednakże: Zw. Augustyn mówi w Księdze o Pokucie: Pokuta jest jakby pomstą
żałującego, który nieustannie karze w sobie zło bólem że je popełnił" 5. Lecz
30
dokonanie na sobie pomsty jest aktem sprawiedliwości. Dlatego to Cycero, w swojej
Retoryce °, przedstawia zemstÄ™ jako pewien rodzaj sprawiedliwoÅ›ci. A zatem, wydaje
się istotnie, że pokuta jest rodzajem sprawiedliwości.
Wykład. Pokuta, jak to powiedzieliśmy wyżej, nie dlatego tylko jest specjalną
cnotą, że boleje nad złem popełnionym, bo na to wystarczyłaby miłość, lecz dlatego,
że pokutujący boleje nad grzechem popełnionym, ponieważ grzech jest obrazą Boga i
postanawia to naprawić. Otóż naprawienie obrazy popełnionej względem kogoś, nie
polega na samym tylko zaprzestaniu obrażania go nadal, lecz wymaga ono ponadto
pewnego wynagrodzenia. Zarówno taka kompensata, jak i wynagrodzenie mają swoje
zastosowanie, gdy chodzi o naprawienie obrazy popełnionej względem drugiej osoby.
Jedyna różnica pomiędzy obu tymi wynagrodzeniami polega na tym, że kompensata
pochodzi jako zadośćuczynienie ze strony tego, kto się obrazy dopuścił, natomiast
wynagrodzenie, czyli retrybucja, dotyczy tego, kto został obrażony. Obydwie stanowią
materiał sprawiedliwości, ponieważ są rodzajem wymiany. A zatem, jasną jest rzeczą,
że pokuta brana jako cnota jest częścią sprawiedliwości.
Trzeba nam wiedzieć, że Filozof w piątej Księdze Etyki7 wyróżnia dwa rodzaje
sprawiedliwości; mianowicie sprawiedliwość absolutnie braną i sprawiedliwość
względna. Sprawiedliwość absolutna jest między równymi; bo sprawiedliwość w
ogóle jest pewnego rodzaju równością. Filozof ją nazywa sprawiedliwością polityczną
lub cywilną, ponieważ wszyscy obywatele są równi, jako ludzie wolni i poddani
bezpośrednio panującemu.
Sprawiedliwość względna ma zastosowanie w stosunkach między osobami, z
których jedna jest poddana drugiej, np. pomiędzy panem a sługą, ojcem i synem, męża
a żoną. Tego rodzaju sprawiedliwość zachodzi też w pokucie. Człowiek pokutujący
ucieka się do Boga z postanowieniem poprawienia się, tak jak sługa ucieka się do
swego pana, według słów Psalmu: Oto jak oczy sług w rękach panów swoich, tak
oczy nasze ku Panu, Bogu naszemu, aż się zmiłuje nad nami"8. Jak syn zwraca się do
ojca, według słów św. Aukasza: Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i przed tobą" 9,
lub też jak małżonka do swego męża, według słów Jeremiasza: A ty cudzołożyłaś z
wielu kamratami. Wszakże wróć się do mnie, mówi Pan" 10.
Ad 1. Jak to jest powiedziane w piątej Księdze Etyki " sprawiedliwość dotyczy kogoś^
31
drugiego, lecz przedmiotem sprawiedliwości nie jest ów drugi człowiek, względem
którego stosujemy sprawiedliwość, lecz rzeczy, które rozdzielamy lub wymieniamy. A
więc, nie Pan Bóg jest materią pokuty, lecz czynności ludzkie, którymi Bóg jest
obrażony, lub które jego gniew uspokajają. Bóg jest tym, względem którego
praktykujemy sprawiedliwość. Stąd jasną jest rzeczą, że pokuta nie jest cnotą
teologiczną, ponieważ Bóg nie jest jej ani materią, ani przedmiotem.
Ad 2. Złoty środek" sprawiedliwości polega na ustaleniu równości pomiędzy tymi,
których stosunki wzajemne oparte są na tejże sprawiedliwości, jak to jest powiedziane
w piątej Księdze Etyki12. Otóż, nie da się ustalić doskonałej równości pomiędzy
pewnymi jednostkami z powodu większej znakomitości jednej z nich, np. pomiędzy
ojcem i synem, lub pomiędzy Bogiem a człowiekiem, jak o tym mówi Filozof w. Stąd,
gdy zachodzi podobny wypadek, osoba niżej stojąca powinna uczynić wszystko, co
tylko może, jednakże nie będzie to nigdy wystarczające w znaczeniu absolutnym, lecz
jedynie dlatego, że wyższy to przyjmuje. Takie więc jest znaczenie owej przesady,
przypisywanej pokucie.
Ad 3. Podobnie jak istnieje pewna wymiana, gdy chodzi o wyświadczone
dobrodziejstwo, gdy mianowicie ten, kto z niego korzysta, składa podziękowanie
temu, kto go wyświadcza, tak też zachodzi wymiana i w wypadku uczynionej obrazy.
Ten, kto obraził kogoś innego, albo przyjmuje - wbrew swej chęci - karę należną, i to
[ Pobierz całość w formacie PDF ]